Czy w XVI-wiecznej Polsce istniały normy dotyczące wymiarów cegieł?

Na pytanie postawione w tytule nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Z tego okresu bowiem znane są dziś tylko dwa zarządzenia ustalające rozmiary cegieł. Dotyczą one wyłącznie wyrobów cegielni krakowskich. Brak natomiast informacji źródłowych o standaryzacji wielkości cegieł i dotyczących tego przepisach obowiązujących na innych terenach ówczesnych ziem polskich w skali regionalnej bądź ogólnokrajowej.

Pierwsze rozporządzenie służące normalizacji wielkości cegieł wydane zostało w 1554 r. przez Zygmunta Augusta. Było ono jednak skrótowe i ogólnikowe, nie zawierało żadnych konkretnych danych dotyczących wymiarów materiałów budowlanych ani ich cen. Skierowano je do burmistrza, rajców krakowskich oraz ówczesnego starosty krakowskiego, a zarazem burgrabiego zamku krakowskiego. Król nakazał wydać polecenia zarządcom miejskich cegielni krakowskich, aby produkowano tam cegły takich wymiarów jak dawniej. Nakaz ten przypuszczalnie miał na celu ukrócenie procederu polegającego na zmniejszaniu wielkości tych wyrobów. Nie wiemy jednak, czy zarządzenia te zostały zrealizowane i czy później były przez producentów przestrzegane.

W każdym razie kolejna regulacja odnosząca się do wyrobów krakowskich cegielni miała miejsce w 1595 r., za panowania Zygmunta III Wazy. Władca powołał specjalną komisję do zbadania kosztów produkcji cegieł i wapna we wszystkich czynnych wówczas zakładach podkrakowskich, łącznie z cegielniami należącymi do instytucji kościelnych. W skład komisji weszli przedstawiciele władz świeckich (podskarbi nadworny i burgrabia krakowski) oraz duchownych (kanonicy krakowscy). Po wizytacji komisja miała ustalić obowiązujące ceny tych artykułów, a także wydać zarządzenia zapobiegające zmniejszaniu rozmiarów cegieł i obniżaniu ich jakości. Nakazano, by cegły produkowane w krakowskich wytwórniach miały ½ łokcia długości, ¼ łokcia szerokości i pół ćwierci łokcia grubości. Przy założeniu, że ówczesny łokieć to miara równa 58,6 cm, daje to cegłę o rozmiarach około: 293 x 146 x 73 mm. Komisja określiła również maksymalną cenę cegieł odpowiedniej wielkości i dobrej jakości na 2 zł i 9 gr za tysiąc sztuk. Jeśli towar nie spełniał tych wymogów, jego wartość nie powinna przekraczać 2 zł za tysiąc sztuk. Była to najstarsza znana polska norma dotycząca rozmiarów cegieł.

Powyższe rozporządzenia miały zabezpieczyć interesy nabywców, chroniąc ich przed ewentualnymi oszustwami ze strony producentów. Miały także usprawnić handel materiałami budowlanymi, które były przedmiotem wolnego obrotu towarowego i nabywano je przez różnych odbiorców, a nie tylko przeznaczano na potrzeby inwestycji budowlanych właściciela cegielni.