Platery – (nie)codzienne przedmioty użytkowe

Wystawę zaaranżowano w bardzo długim, jasnym pomieszczeniu o białych ścianach i beżowej, drewnianej podłodze. Sala jest podzielona przez zielono-niebieskie ściany działowe. Na nich znajdują się czarne i białe tablice informacyjne, grafiki i archiwalne fotografie. W jednej ze ścian działowych zamontowaną szklaną gablotę z eksponatami. Pozostałe gabloty stoją w nieregularnych odstępach w różnych częściach sali.

Wystawa została poświęcona platerom, czyli metalowym przedmiotom pokrytym warstwą srebra, blaskiem i kunsztem wykonania naśladującym ten szlachetny metal. Powstały w XVIII w., a szczyt ich popularności przypada na drugą połowę XIX wieku i początek XX, aż po rok 1939. W tym czasie głównym producentem platerów na ziemiach polskich były firmy warszawskie, tworzące nie tylko na potrzeby miejscowego rynku, ale także eksportujące wyroby do Rosji, Azji i Ameryki. Platerowana zastawa stołowa była podstawowym elementem wyposażenia średniozamożnych i zamożnych domów.

Na wystawie w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie znajduje się ponad 1200 eksponatów. Są to m.in. platerowane naczynia, dziesiątki sztućców o różnych wzorach i nieznanych dziś, zaskakujących funkcjach, figurki i ozdoby stołu, przedmioty dla kościołów, przedmioty używane do codziennej toalety, a nawet meble. Większość obiektów zaprezentowano w kilkunastu szklanych gablotach o różnej wielkości.

Eksponaty zostały ułożone według kategorii użytkowej. Są to:
– przedmioty służące do nakrywania stołu w tym bogate zestawy do kawy, herbaty i alkoholu;
– naczynia przeznaczone do sprawowania kultów i obrzędów;
– przedmioty służące do dekoracji stołów;
– przedmioty używane do codziennej toalety;
– obiekty w stylu art déco;
– sztućce;
– i inne przedmioty takie jak m.in.: zestawy na biurka, świeczniki, pamiątki okolicznościowe, reklamówki, elementy zastawy stołowej, która pływała na polskich transatlantykach.

Pośrodku sali znajduje się podwyższenie, na którym, po prawej stronie, wyeksponowano trzy mapy Warszawy oraz pulpit ze skanami archiwalnych katalogów firm platerniczych. Na lewo umieszczono przestrzeń edukacyjną dla dzieci.

Na samym końcu pomieszczenia ukazano m.in. dziesiątki sztućców w gablotach i stół przykryty białym obrusem. Znajdują się na nim liczne platerowane naczynia ze szklanymi wkładami, patery i ozdobne świeczniki z białymi świecami. Na paterach umieszczono sztuczne, dekoracyjne owoce, takie jak winogrona, jabłka i gruszki.
Stół ustawiono na tle ściany, na której wisi rysunek Kazimierza Mrówczyńskiego. Jest to ilustracja do XII Księgi „Pana Tadeusza”, przedstawiająca ucztę w Soplicowie.
Obiekty i sposób ich wyeksponowania pozwalają się nam przenieść do czasów gdy platery były znakiem rozpoznawczym wystroju wnętrz, tak arystokratycznych, jak i mieszczańskich.

Współorganizatorem wystawy w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie jest Muzeum Sztuki Złotniczej, oddział Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym.

Kuratorkami wystawy są
dr Joanna Paprocka-Gajek z Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
i Aniela Zinkiewicz-Ryndziewicz z Muzeum Sztuki Złotniczej, oddział Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym

Patronat honorowy: Ambasada Francji w Polsce
Partner wystawy: Muzeum Fabryki Norblina
Wystawa powstała dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Cukiernica w formie kuli z pojedynczym uchwytem. Ustawiona jest na niewielkiej podstawie i pochylona delikatnie do boku. Nadaje to przedmiotowi dynamiczny wygląd. Jego gładka i błyszcząca powierzchnia odbija światło. Możemy się w niej przejrzeć prawie jak w lustrze. Naczynie wykonano ze stopu białych metali. Jest platerowane, a więc pokryte warstwą srebra.

Kula składa się z dwóch części. Dolna i większa to pojemnik na cukier. Jest umieszczony na niewielkiej sześciokątnej podstawie. Mniejsza część to zdejmowana pokrywka zwieńczona drobnym walcem. Pokrywka idealnie pasuje do pojemnika na cukier. Jest jak jego szczyt ścięty pod kątem. Złożone razem tworzą pełną kulę.

Cukiernica prezentowana na wystawie jest zamknięta. Ma jeden łukowaty uchwyt, który do niej przylega. Rozszerza się ku górze prawie po całej długości obiektu. Na końcu uchwytu znajdują się trzy ząbki, które nadają mu dekoracyjny, modernistyczny charakter.

Projekt cukiernicy wykonała Julia Keilowa - projektantka form użytkowych i rzeźbiarka. Jej prace charakteryzowały się geometrycznością, a także prostotą i elegancją. Prezentowała swoje prace m.in. na wystawach światowych w Paryżu i Nowym Jorku.

Przedmiot jest wyeksponowany razem z innymi obiektami m.in. drugą cukiernicą zaprojektowaną przez Julię Keilową. Wykonana jest ona z tego samego materiału. Ma podobny minimalistyczny styl, wykorzystujący kulę jako podstawę projektu. Druga cukiernica wyróżnia się jednak symetrią i składa się z dwóch niemal identycznych połówek.

Harmonijne formy naczyń projektowanych z wykorzystaniem podstawowych brył geometrycznych, takich jak kula, prostokąt czy kwadrat świetnie pasowały do modnych modernistycznych wnętrz. Wykonywane były z największą starannością w warszawskich fabrykach. Rozprzestrzeniały się na cały kraj, niekiedy naśladowane i kopiowane przez mniejszych producentów.

Posrebrzany stół o okrągłym blacie ustawionym na jednej nodze. Powierzchnia mebla odbija światło i jest bogato zdobiona. Całość wykonana jest z wysoką precyzją i dbałością o szczegóły.
Blat jest gęsto pokryty grawerowanymi ornamentami. Dominują motywy roślinne – wijące się pnącza, liście i kwiaty. Pomiędzy nimi zostały wkomponowane zwierzęta – ptaki i dzikie kotowate. Tylko centralna okrągła część powierzchni nie posiada zdobień. W ten sposób tworzy kontrast z bogactwem dekoracji.
Krawędź blatu jest zdobiona wypukłymi ornamentami w kształcie liści akantu.
Stół ustawiony jest na jednej masywnej nodze. Jej górna część jest gładka i ma kształt, rozszerzającej się ku górze, czary kielicha. Jest ona połączona z owalną bryłą z prostymi zdobieniami. Dolną i zarazem największą część oplata ornament przedstawiający winorośl. Podstawą nogi stołu jest trójnogi kształt. Jego krawędzie posiadają zdobienia w kształcie liści akantu.
Stół na co dzień znajduje się w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Ten unikatowy mebel jest platerowany. Znaczy to, że metal mniej szlachetny, czyli miedź został pokryty warstwą metalu szlachetnego – srebra. Stół po raz pierwszy był prezentowany na Wystawie Przemysłowej w Warszawie w 1841 r. Następnie został zakupiony przez Zarząd Pałaców Cesarskich do Łazienek. Do 1946 roku był na wyposażeniu Belwederu.

Przedmiot w kształcie pszczoły. Wykonany jest z metalu o srebrzystym połysku, a także z zielonego barwionego szkła. Służył jako naczynie do przechowywania miodu.
Głowa z czułkami, tułów, skrzydła i sześć nóg pszczoły wykonane są z metalu. Natomiast odwłok owada jest szklany w kolorze zielonym.
Skrzydła zachwycają kunsztem grawerunku, który wiernie odwzorowuje delikatne żyłki charakterystyczne dla skrzydeł pszczół. Dekoracja nadaje im subtelności i lekkości, mimo że są wykonane z metalu.
Skrzydła są pokrywką dla szklanego odwłoka. Są zamocowane na zawiasach, co umożliwia ich uniesienie i nalania miodu do szklanego wnętrza.
Przedmiot przyciąga uwagę. Łączy w sobie oryginalny pomysł, intensywny kolor szkła i funkcjonalność. Tworzy harmonijne połączenie sztuki i użyteczności.
Pszczoła jest prezentowana w szklanej gablocie z niemalże identycznym obiektem. Różnią się od siebie jedynie kolorem szkła. Drugi owad ma odwłok w kolorze rubinowym.

Kantyna to skrzynia służąca do przechowywania sreber lub innych cennych przedmiotów. Ta prezentowana na wystawie ma formę wielopoziomowej skrzyni z ciemnobrązowego drewna. Przypomina stolik z kilkoma szufladami. Stoi na długich nóżkach, a u góry ma otwarte wieko. Zawiera zestaw sztućców.
Jest wyściełana materiałem w jasnym, kremowym kolorze, który pozwala na ułożenie sztućców w miękkich przegródkach. W ten sposób chroni sztućce od porysowania i nadaje eksponatowi eleganckiego charakteru. Na wewnętrznej stronie wieka widnieje nadruk z nazwą producenta: "J. Fraget, Warszawa". U góry znajduje się napis “Srebro, platery” i trzy herby zwieńczone koronami. U dołu napis “Warszawa”. Pod spodem kilkanaście niewielkich okręgów. Układają się w półkole. W każdym okręgu znajduje się portret.
Wieko kantyny jest otwarte. Pod szklaną osłoną, znajduje się zestaw kilkunastu różnorodnych sztućców. Są one platerowane. Oznacza to, że stopy metali nieszlachetnych zostały pokryte warstwą szlachetnego srebra.
Każdy obiekt jest starannie rozmieszczony w przegródkach specjalnie zaprojektowanych do danego kształtu i przytrzymywany za pomocą filcowych uchwytów. W zestawie znajdują się łyżki, widelce, widelczyki do ciasta, noże, chochelki i łopatki do serwowania. Błyszczą się pod wpływem światła. Przykuwają uwagę. Na rączkach sztućców znajdują się kunsztownie grawerowane motywy roślinne. Są to m.in. liście akantu i kwiaty. Motywy nie są przesadnie skomplikowane, co nadaje sztućcom elegancji bez zbędnego przepychu. Ten model sztućców jest nazywany Trianon.
Dwieście lat temu, w 1824 r. pochodzący z Francji rzemieślnik – Alfons Fraget uzyskał od rządu polskiego patent na produkcję przedmiotów platerowanych.
Początkowo zatrudniał pięć osób, aż w końcu ponad czterysta. W roku 1965 połączono dwie konkurencyjne niegdyś firmy: Braci Henneberg i Józefa Frageta, tworząc Warszawską Fabrykę Platerów HEFRA.
Producentom wyrobów platerowanych zawdzięczamy upowszechnienie sztućców. Do początku XIX w. używano na ogół sztućców cynowych, żelaznych z szybko rdzewiejącymi ostrzami, a często i drewnianych. Najwięcej było łyżek, którymi można było spożywać większość posiłków. Sprowadzenie do kraju w 1857 r. pierwszej maszyny produkującej dziennie 150 tuzinów sztućców, czyli 1800 szt. z tzw. nowego srebra zrewolucjonizowało wyposażenie współczesnego stołu.